Każde gospodarstwo dysponuje określonym polem o znanym typie, rodzaju i kulturze gleby, zachwaszczeniu i przedplonie. Jeżeli charakteryzuje się ono dobrą lub co najmniej średnią glebą o uregulowanym odczynie (pH około 6 lub powyżej), a w okresie wegetacji rzadko występują długotrwałe susze, to uprawiana na nim pszenica jara może dobrze plonować.
Odmiana
Nie mniej istotny od warunków glebowych jest właściwy wybór odmiany. Odmiana jest uznawana za jeden z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej we współczesnym rolnictwie. Postęp odmianowy uzyskuje się w wyniku zamierzonych zmian genetycznych, mających warunkować poprawę określonych właściwości rolniczych i użytkowych odmian. Najczęściej jest kojarzony ze zwiększeniem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian, w tym przede wszystkim jakość plonu, odporność lub tolerancję na różne ograniczające plonowanie czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie temperatury, zakwaszenie gleby, niedobór lub nadmiar opadów itp.), a także inne specyficzne cechy, decydujące o właściwościach rolniczych czy użytkowych odmian. Udoskonalone odmiany powinny przyczynić się do racjonalizacji poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin. Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. Oznacza to, że w określonych warunkach (zwłaszcza skrajnie odmiennych) różnice między odmianami mogą znacznie odbiegać od wartości średnich. Szczególnie dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest ona warunkowana poligenicznie (zależna od wielu właściwości odmian). Przy dużej liczbie oferowanych odmian określenie stosownych kryteriów oceny i preferencji ma zasadnicze znaczenie w wyborze właściwej. W ocenie plenności warto uwzględniać zarówno wyniki lokalne (wojewódzkie, rejonowe), jak i ogólnokrajowe. Jeżeli odmiana dobrze plonuje w całym kraju, to świadczy o jej dużej plastyczności w dostosowywaniu się do różnych warunków środowiskowych. Na odmianę wyróżniającą się wyłącznie lokalnie warto postawić, jeżeli ta prawidłowość powtarza się w kilku kolejnych sezonach wegetacyjnych. Bardzo duże znaczenie praktyczne mają cechy odpornościowe odmian (mniejsze koszty ochrony, mniejsze ryzyko uprawy itp.), ale warunkiem pozytywnego ich wykorzystania w uprawie jest przede wszystkim wystarczająco duże zróżnicowanie odmian. Przy braku różnic w odporności odmian nawet najważniejsze cechy przestają mieć praktyczne znaczenie i mogą być pomijane przy wyborze odmiany. Waga poszczególnych cech branych pod uwagę w ocenie wartości gospodarczej odmian może ulegać pewnym modyfikacjom w czasie, zależnie od oczekiwań producentów i przemysłu przetwórczego. Do podstawowych kryteriów decydujących o wartości gospodarczej odmian należą:
- plenność;
- jakość plonu jako surowca;
- stabilność (wierność) plonowania w czasie i przestrzeni;
- przystosowanie do różnych warunków uprawy;
- odporność na działanie czynników biotycznych (choroby, szkodniki) i abiotycznych (czynniki glebowe i pogodowe) ograniczających plonowanie i wpływających na jakość plonu;
- niektóre cechy morfologiczne (np. ościstość kłosa).
Materiał siewny
Jeżeli chcemy bazować na materiale siewnym wyprodukowanym we własnym gospodarstwie, to odmiana jest już ściśle określona. Przeciwwskazaniem takiego postępowania może być duże porażenie plantacji chorobami w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Przy stosowaniu własnego materiału siewnego koniecznie trzeba określić, choćby w przybliżeniu, jego parametry siewne (zdolność kiełkowania i masę 1000 ziaren), od których zależy ilość wysiewu ziarna, a następnie wyselekcjonowaną partię ziarna zaprawić. Wyniki badań wskazują, że efekty produkcyjne odmian zbóż w kolejnych generacjach mogą być zbliżone, dlatego korzystanie z własnego materiału siewnego nie jest błędem agrotechnicznym. Trzeba jednak pamiętać, że w odniesieniu do odmian chronionych wyłącznym prawem hodowcy istnieje prawny obowiązek uiszczania opłaty hodowlanej na rzecz uprawnionego hodowcy (dotyczy gospodarstw o powierzchni ponad 25 ha). Innym sposobem jest zakup kwalifikowanego materiału siewnego, który ma już oznaczone parametry siewne oraz jest już zaprawiony. Ten sposób umożliwia też wybór konkretnej odmiany, choć może się zdarzyć, że wybrana na podstawie najnowszych wyników PDOiR odmiana jest niedostępna na lokalnym rynku nasiennym.
Nawożenie
Pszenica jara, ze względu na krótszy system korzeniowy i krótszy okres wegetacji, ma zbliżone do pszenicy ozimej potrzeby nawozowe, mimo że uzyskiwane plony formy jarej są mniejsze. Przy średniej zasobności gleby należy zastosować około 60 kg P2O5 i 80 kg K2O na 1 ha. Przy większej zasobności możliwe jest zmniejszenie tych dawek, przy niskiej – konieczne zwiększenie o około 30 kg/ha, a przy bardzo niskiej nawet o 50–60 kg czystego składnika na 1 ha. Nawozy fosforowe i potasowe ekonomiczniej jest stosować na wiosnę, przed uprawkami doprawiającymi glebę do siewu. Nawożenie azotem najczęściej przeprowadza się w dwóch terminach, tj. przed siewem (50–60% zaplanowanej dawki) i w fazie strzelania w źdźbło (pozostała część dawki). W celu zwiększenia zawartości białka w ziarnie dawkę 20–30 kg N/ha można zaaplikować w późniejszym terminie „na kłos” (nie stosować w okresie kwitnienia). Wielkość nawożenia azotem ustala się różnymi sposobami, z których najbardziej precyzyjne są oparte na analizach zawartości azotu mineralnego w glebie, a także na testach stanu odżywienia roślin (np. indeks zieloności liścia SPAD). Najczęściej jednak ostateczną dawkę ustala się na podstawie obserwacji łanu i własnych doświadczeń w zakresie nawożenia azotem z poprzednich lat, uwzględniając stan uwilgotnienia gleby oraz stopień zaawansowania wzrostu i rozwoju roślin. W przeciętnych warunkach pod pszenicę jarą na cele konsumpcyjne należy zastosować 120–140 kg N/ha. Drugą i trzecią dawkę nawożenia azotem można zastosować również w formie nawozu płynnego (RSM). Mając na uwadze fakt, że nasze gleby często wykazują niezadowalającą zasobność w magnez i coraz częściej także w siarkę, warto wybierać nawozy NPK zawierające również te pierwiastki.
Termin i dawka siewu
Zasadniczy termin wysiewu pszenicy jarej przypada na trzecią dekadę marca i pierwszą dekadę kwietnia. Przy wcześniejszych siewach w wilgotną i mniej ogrzaną glebę przedłuża się okres wschodów. W tych warunkach łatwiejsza jest więc infekcja przez niektóre patogeny, dlatego ziarno powinno być starannie zaprawione. Generalnie jednak wcześniejsze siewy sprzyjają lepszemu plonowaniu. Obecnie odmiany jare wysiewane są także późną jesienią (druga połowa listopada, początek grudnia) po późno zbieranych burakach cukrowych i kukurydzy. Przy łagodnych zimach odmiany jare często plonują wtedy lepiej niż formy ozime. Do siewów późnojesiennych nie należy wybierać odmian jarych o małej odporności na niskie temperatury (np. SMH87 – pszenica twarda, Arabella i Radocha, a także Koksa, Nawra, Żura, Zadra). Ilość wysiewu ziarna w kg/ha (IW) należy wyliczyć, uwzględniając pożądaną obsadę nasion na 1 m2 (O), masę 1000 ziaren (MTZ) i zdolność kiełkowania (ZK), gdzie IW = O × MTZ : ZK. W przeciętnych warunkach glebowych obsada powinna wynosić około 500 nasion na 1 m2, natomiast na glebach najlepszych może być zmniejszona do 450. Należy pamiętać, że masa 1000 ziaren poszczególnych odmian, jak również tej samej odmiany z różnych warunków może się różnić nawet o 10 i więcej gramów. Różnica 10 g w masie 1000 ziaren powoduje różnicę około 50 kg nasion na 1 ha. Nie uwzględnienie tej różnicy może spowodować zbyt małą lub zbyt dużą obsadę roślin. W tym drugim przypadku już na starcie niepotrzebnie zwiększają się także koszty produkcji.
Zabiegi ochrony
Pierwszym i najczęściej niezbędnym zabiegiem chemicznym jest zwalczanie chwastów. Przy właściwym doborze herbicydu najczęściej powinien wystarczyć jeden zabieg. W razie dużej inwazji szkodników (mszyca, skrzypionka) celowe może być zastosowanie odpowiedniego insektycydu. Zaniechanie ochrony przeciwko chorobom i wyleganiu jest możliwe (tych zabiegów nie stosuje się na przeciętnym poziom agrotechniki w doświadczeniach COBORU), a wielkość uzyskiwanych plonów jest zadowalająca. Co ważne, nie stosując chemicznego zwalczania chorób raczej nie zachodzi ryzyko dużej lub całkowitej utraty plonu ziarna, jak np. w uprawie ziemniaka. Wyjątkiem może być rdza żółta, która wprawdzie występuje rzadko, ale w dużym nasileniu przyczynia się do znacznej obniżki plonu. Co prawda większość odmian zalicza się do stosunkowo odpornych (bardziej podatna jest zwłaszcza Ostka Smolicka, a także Trappe, Raweta, Zadra i Izera), to jednak informacja o tym może być niepełna z racji mało powszechnego występowania choroby. Dzięki ochronie przeciwko chorobom z reguły uzyskuje się znacznie wyższe plony, o lepszych parametrach ziarna. O ile w pszenicy ozimej dwa zabiegi chemicznej ochrony przeciwko chorobom wydają się normą, o tyle w pszenicy jarej ekonomicznie opłacalne może być zastosowanie tylko jednego zabiegu. Bez wątpienia odnosi się to do odmian o większej odporności na podstawowe choroby oraz lat o znacznych niedoborach opadów w okresie wegetacji (kwiecień–czerwiec). Jeżeli zaistnieje konieczność wczesnego zwalczania mączniaka prawdziwego, to przy przekropnej pogodzie warto zastosować fungicydy przeciwko chorobom liści i kłosa w późniejszej fazie wegetacji (kłoszenie się). W warunkach suchych lat zbędne jest również stosowanie regulatora wzrostu, tym bardziej że pszenica jara jest najbardziej odporna na wyleganie. Skracanie roślin i usztywnianie źdźbła jest niezbędne przy dobrym rozkrzewieniu się roślin i stosowaniu wysokiego nawożenia azotem oraz dobrym uwilgotnieniu gleby. Dla większości odmian pszenicy jarej można wybierać niższe z zalecanych dawek regulatorów wzrostu.
Termin zbioru
Pszenica jara dojrzewa dość późno i jest narażona na wystąpienie niekorzystnych warunków pogodowych w czasie dojrzewania. Większość odmian wykazuje dużą odporność na porastanie ziarna, dlatego nawet przy mokrych żniwach można uzyskać surowiec o dobrych parametrach wypiekowych (duża liczba opadania). W przypadku odmian bardziej podatnych na porastanie ziarna w kłosie (Izera, Katoda, Parabola, Żura, Radocha) lub reagujących szybkim obniżaniem się liczby opadania w czasie deszczowych żniw (Banti, Izera, Radocha) należy dążyć do zbioru niezwłocznie po uzyskaniu przez te odmiany pełnej dojrzałości ziarna.
