Potas i magnez na oziminy - nawożenie pogłówne

Przystępując do pogłównego nawożenia ozimin potasem i magnezem, warto przeprowadzić analizę niżej przedstawionych zagadnień, gdyż bez szczegółowego rozpoznania warunków nawożenia we własnym gospodarstwie nie ma możliwości prawidłowego ustalenia dawki, a co się z tym wiąże wykonania racjonalnego nawożenia.

Nawożenie roślin ozimych potasem i magnezem powinno być wykonane z uwzględnieniem:

• potrzeb pokarmowych uprawianej rośliny;
• zasobności gleby w przyswajalne formy potasu i magnezu;
• wartości nawozowej resztek roślinnych, słomy, obornika lub innych nawozów naturalnych i organicznych, które zastosowano bezpośrednio przed siewem lub pod ich przedplon;
• warunków pobierania potasu i magnezu z gleby (kategoria agronomiczna gleby, odczyn, struktura itp.);
• wykonanych nawożeń w okresie przedsiewnym.

Jaką dawkę zastosować?

Potrzeby pokarmowe uprawianej rośliny ustala się, mnożąc tzw. pobranie jednostkowe składnika (przykładowo pobranie K2O i Mg w kg/1 t nasion/ziarna + odpowiednią masę słomy – tab. 1) przez zakładany plon.

Przykładowo, jeżeli chcemy uzyskać 4 tony nasion rzepaku z hektara, to potrzeby pokarmowe dla potasu wynoszą około 320 kg K2O, natomiast dla magnezu 26 kg Mg. Przy czym, jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 1, rośliny do wydania tego samego plonu mogą pobrać różne ilości składników pokarmowych. Wynika to zarówno z warunków glebowo-klimatycznych, w których są uprawiane (szczególnie potas przy jego dużej dostępności z gleby może być pobierany przez rośliny luksusowo, tzn. w określonych warunkach wraz ze wzrostem stężenia składnika w glebie notuje się wzrost jego pobrania przez rośliny), jak i rozwoju łanu w trakcie wegetacji. Potas jest gromadzony przede wszystkim w słomie, dlatego można założyć, że łany, które charakteryzują się wysoką produkcją słomy, mają większe potrzeby pokarmowe względem tego składnika niż łany, w których wartość stosunku nasion do słomy jest mniejsza. W praktyce, sporządzając bilans nawozowy i określając potrzeby pokarmowe roślin, należy unikać wartości skrajnych, gdyż w ten sposób znacząco zmniejszamy zarówno ryzyko niedożywienia roślin, jak i ich przenawożenia.

Po określeniu zapotrzebowania rośliny na potas i magnez przed przystąpieniem do nawożenia pogłównego w dalszym etapie postępowania należy się zastanowić, jaka będzie dostępność tych składników z gleby, która wynika z ich zasobności w glebie (na którą składają się składniki z rodzimych zasobów glebowych oraz zastosowanego nawożenia w okresie przedsiewnym), ilości składników, która przykładowo uwolni się z zastosowanych nawozów organicznych lub naturalnych (słoma, gnojowica itp.), oraz warunków ich pobierania przez rośliny z gleby.

Duże wymagania rzepaku ...

W okresie wiosennym tylko wczesny termin nawożenia ozimin potasem i magnezem zapewnia wysoką efektywność tego zabiegu (Fot. W. Szczepaniak)

Przeprowadzone badania jednoznacznie wskazują, że z analizowanych roślin zdecydowanie bardziej wymagający jest rzepak (szczególnie w odniesieniu do potasu). Fakt ten rzutuje na warunki, w jakich powinien być uprawiany. Przyjmuje się, że gleby średnie i ciężkie przeznaczone pod uprawę rzepaku powinny charakteryzować się co najmniej średnią zasobnością w przyswajalny potas (najlepiej, aby zawartość mieściła się w górnej granicy tej klasy zasobności). Natomiast gleby lekkie powinny charakteryzować się zasobnością wysoką. Jeżeli dysponujemy taką zasobnością gleby, to aby uzyskać plon w granicach 4 ton nasion z hektara, wskazane jest nawożenie 140–180 kg K2O/ha. Nawożenie to można było wykonać w jednej dawce przed siewem rzepaku lub podzielić na dwie części, tj. przedsiewną (50–75% dawki całkowitej) i pogłówną (25–50% dawki całkowitej). Jednocześnie trzeba pamiętać, że przy braku nawożenia jesienią (zarówno przed siewem, jak i po wschodach), co w niektórych gospodarstwach zdarza się stosunkowo często, wiosną można zastosować do 75% dawki całkowitej. Przy czym w praktyce takiej sytuacji zdecydowanie lepiej unikać, gdyż rzepak fundament pod przyszły plon w dużej mierze buduje już jesienią, a potas nie tylko odpowiada za gospodarkę wodną i azotową roślin, ale także jest głównym składnikiem odpowiedzialnym za prawidłowe przygotowanie roślin do zimy. Trzeba przy tym pamiętać, że dobrze rozwinięty łan rzepaku w okresie jesiennej wegetacji potrafi pobrać powyżej 100 kg K2O/ha. Aby „ułatwić” wiosenne nawożenie rzepaku potasem, w tabeli 2 przedstawiono kilka przykładowych sytuacji, które mogą mieć miejsce w gospodarstwie.

Tabela 2. Przykładowe warianty wiosennego nawożenia potasem rzepaku ozimego uprawianego po pszenicy ozimej – słoma zebrana, kg K2O/ha

Czynniki	Warianty nawożenia
Zasobność gleby w potas	niska	średnia	wysoka	niska	średnia	wysoka
Zastosowane nawożenie jesienią	brak	brak	brak	80–100	80–100	80–100
Dawka wiosenna, kg K2O/ha	160–180*	120–140*	80–100*	100–140	60–80	0–40

* wskazane jest przynajmniej częściowe przesunięcie nawożenia na okres jesienny ** założono, że rzepak powinien plonować co najmniej na poziomie 4 ton z hektara

... mniejsze zbóż

Jak już wspomniano, zboża zaliczają się do roślin mniej wymagających niż rzepak. Jednak przyjmuje się, że powinny być uprawiane na glebach o średniej zasobności w przyswajalne składniki. W takim przypadku, szczególnie gdy zawartość tych składników nieznacznie przekracza niski poziom zasobności, dawka zastosowanych składników w nawozach mineralnych przy braku nawożenia organicznego lub naturalnego powinna być równa potrzebom pokarmowym. Jeżeli gleba wykazuje niższą zasobność, konieczne jest zwiększenie nawożenia, które ma na celu zarówno pokrycie potrzeb pokarmowych, jak i w dłuższym czasie podniesienie zasobności gleby do wartości średnich. Powinno ono być tak wyliczone, aby gleba charakteryzowała się co najmniej średnią zasobnością w przyswajalne składniki w momencie, gdy na polu będzie uprawiana roślina o największych wymaganiach względem potasu i magnezu, np. rzepak. Natomiast jeżeli gleba wykazuje zasobność w górnych granicach średniej lub wyższą, wskazane jest ograniczenie nawożenia mineralnego lub nawet jego zaniechanie, przy czym zaniechanie należy rozważać tylko przy zasobności wysokiej i bardzo wysokiej. A nawet wtedy „bezpieczniejsze” jest zastosowanie tzw. nawożenia startowego w okresie jesiennym, tj. wprowadzenie niewielkiej ilości składnika w celu dobrego odżywienia i przygotowania zbóż do zimy; dotyczy to szczególnie potasu. W praktyce może mieć miejsce podobna sytuacja, o której wspomniano przy omawianiu nawożenia potasem rzepaku, tj. brak nawożenia potasem zbóż ozimych w okresie jesiennym. Warto wówczas rozważyć rozwiązania zaproponowane w tabelach 3 i 4.

Tabela 3. Przykładowe warianty wiosennego nawożenia potasem pszenicy ozimej uprawianej po zbożach, która jest przedplonem rzepaku ozimego, kg K2O/ha

Czynniki	Warianty nawożenia
Postępowanie z plonem ubocznym	zebrany	zebrany	zebrany	zebrany	przyorany	przyorany
Zasobność gleby w potas	niska	średnia	wysoka	średnia	średnia	średnia
Zastosowane nawożenie jesienią	brak	brak	brak	60–80	brak	60–80
Dawka wiosenna, kg K2O/ha	120–140*	80–100	30–60	60–80	60–80	20–60

* część składnika przeznaczona jest na podniesienie zasobności gleby Tabela 4. Przykładowe warianty wiosennego nawożenia potasem pszenicy ozimej uprawianej po rzepaku ozimym, kg K2O/ha

Czynniki	Warianty nawożenia
Postępowanie z plonem ubocznym	zebrany	zebrany	zebrany	zebrany	przyorany	przyorany
Zasobność gleby w potas	niska	średnia	wysoka	średnia	średnia	średnia
Zastosowane nawożenie jesienią	brak	brak	brak	60–80	brak	60–80
Dawka wiosenna, kg K2O/ha	100–120	60–80	20–60	20–60	0–40*	0

* brak nawożenia należy rozpatrzyć w sytuacji jeśli kosztem nawożenia pszenicy mielibyśmy zaniedbać nawożenie roślin bardziej wymagających (rzepak, burak, ziemniaki, kukurydza)

Ważne pozostałości...

Sporządzając bilans nawozowy, nie można pominąć wartości pozostawionych przez rośliny przedplonowe resztek roślinnych i zastosowanych nawozów naturalnych. Ilość potasu i magnezu, która uwalnia się do gleby z nawozów organicznych i naturalnych (słoma, obornik itp.), można rozpatrywać zarówno w członie zmianowania (np. rzepak – pszenica), jak i całym zmianowaniu. Rozpatrując te składniki w członie zmianowania trzeba pamietać, że w pierwszym roku po wprowadzeniu nawozów dostępne dla roślin jest 50–70% potasu oraz 30–50% magnezu, podczas gdy w całym zmianowaniu wartości te zwiększają się do 80–90% w przypadku potasu i 60–75% magnezu. Większe wartości wykorzystania w pierwszym roku dotyczą nawozów naturalnych (obornik, pomiot ptasi, gnojowica), mniejsze nawozów organicznych (słoma). W praktyce bardzo często zarówno rzepak, jak i zboża ozime są uprawiane w drugim roku po nawożeniu obornikiem lub gnojowicą. W takiej sytuacji można przyjąć, że z nawozów tych uwolni się do gleby 10–20% składnika z ogólnej puli, która została wprowadzona. W celu określenia przybliżonej ilości dostępnego potasu i magnezu z tych nawozów można posłużyć się wartościami zamieszczonymi w tabeli 5.

... i pobieranie składników z gleby

Przy ustalaniu potrzeb nawozowych równie ważne jest rozpoznanie warunków pobierania składników z gleby. W praktyce możemy spotkać się z sytuacją, że pomimo „obfitego” nawożenia rośliny wykazują niedobór potasu czy magnezu. Przykładowo może to mieć miejsce przy uprawie ozimin na glebie kwaśnej lub o złej strukturze. Wymienione czynniki ograniczają pobieranie tych składników, wywierając niekorzystny wpływ na rozwój systemu korzeniowego, a słabo przerośnięta korzeniami gleba oznacza mniej składników do dyspozycji rośliny. Generalnie zarówno rzepak, jak i zboża powinny być uprawiane na glebach o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego (wskazane jest pH w zakresie 6,0–7,0 – obowiązuje zasada, że im cięższa gleba, tym wyższa wartość pH w podanym zakresie). Ze zbóż ozimych największe wymagania względem odczynu ma jęczmień, a najmniejsze żyto. Mikroorganizmy glebowe, które są odpowiedzialne za mineralizację materii organicznej, najlepiej rozwijają się w glebach o odczynie obojętnym, a nawet zasadowym. Dlatego jeśli rzepak czy zboża uprawiamy na glebach kwaśnych, to w bilansie nawozowym trzeba znacząco ograniczyć dopływ składników z zastosowanych resztek roślinnych i nawozów naturalnych.

Nie takie łatwe

Nawożenie ozimin potasem i magnezem wcale nie jest łatwe, gdyż aby zrobić to dobrze, trzeba przeprowadzić złożoną analizę bilansową z dokładnym uwzględnieniem warunków gospodarowania. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze fakt, że pogłówne nawożenie rzepaku czy zbóż tymi składnikami zazwyczaj jest utożsamiane z nawożeniem wiosennym. Tymczasem, szczególnie jeżeli uprawiamy te rośliny na glebach średnich czy ciężkich  (a na terenach z niedoborami wody również na glebach lekkich), warto rozważyć jesienny termin ich stosowania, np. przed spoczynkiem zimowym. Pozwala to z jednej strony na lepsze przemieszczenie składników w głąb gleby niż przy ich stosowaniu wiosennym (nie zawsze jest możliwość wykonania nawożenia bardzo wczesną wiosną, co jest wymagane w odniesieniu do tych składników – patrz rok obecny), co zwiększa efektywność nawożenia (ważne jest, aby jak największa ilość korzeni dostarczała składniki pokarmowe od samego początku wiosennej wegetacji, zatem konieczna jest odpowiednia ich koncentracja w całej strefie ukorzenienia), a z drugiej „zabezpiecza” składniki w glebie.

Straty składników w wyniku ich wymywania poza system korzeniowy występują przede wszystkim w okresie późnojesiennym, zimowym (gdy gleba nie jest zamarznięta) oraz wczesnowiosennym (w okresie tym gleba odznacza się niską temperaturą, co z jednej strony ogranicza parowanie wody, a z drugiej ułatwia jej przenikanie w głąb). Oczywiście pod warunkiem, że w wymienionych okresach notuje się duże ilości opadów. Zatem stosując wymienione składniki tuż przed spoczynkiem zimowym, znacząco ogranicza się okres, w którym mogą wystąpić ich potencjalne straty.

Tabela 5. Przybliżona ilość potasu i magnezu którą będą miały do dyspozycji rośliny uprawne z nawozów organicznych i naturalnych, kg